Một trận "freestyle battle" là cuộc thi trong đó các rapper thi đấu (chiến đấu) với người khác bằng cách sử dụng những vần câu ứng biến. Đây là một nét đặc trưng trong văn hóa hip hop đương đại, mà tiền thân là những cuộc đấu bằng thơ cách đây hàng thế kỷ. Trong trận đấu, mục tiêu là "diss" (sỉ nhục, xúc phạm) đối thủ bằng câu vần và chơi chữ một cách thông minh, thể hiện khả năng ứng biến của bản thân. Nhiều trận đấu có những hình ảnh ẩn dụ đầy bạo lực góp phần tạo nên không khí thực sự của một "trận chiến". Nếu một rapper sử dụng lyric viết sẵn, chuẩn bị trước trong một trận đấu freestyle sẽ bị coi là đáng xấu hổ và thiếu tự trọng, bởi vì nó thể hiện rapper đó không có khả năng ứng biến, sáng tạo lyric. Khán giả là mấu chốt, vì chủ yếu phần thắng sẽ dựa vào cách khán giả phản ứng với từng rapper. Trong các cuộc tranh tài chính thức, có thể sẽ có ban giám khảo, tuy vậy thì thường rapper nhận được nhiều sự ủng hộ của khán giả cũng sẽ là người thắng cuộc.

Ngày nay, với sự nổi lên của các giải như King of the Dot hay Ultimate Rap League, hầu hết các trận battle, các verse được chuẩn bị và viết trước, kết hợp với một số đoạn được ứng biến. Điều này cho phép các rapper thể hiện được những câu vần và lời diss một cách phức tạp, hiệu quả hơn.

Trong giai đoạn phát triển của hip-hop đầu những năm 80, nhiều rapper đã khẳng định tên tuổi qua các trận freestyle battle. Các trận đấu có thể được tổ chức ở bất cứ đâu: ở góc phố một cách không chính thức, trên sân khấu một buổi concert, ở trường học, hoặc ở một sự kiện dành riêng cho các trận battle (như là Scribble Jam hay the Blaze Battle).

Một cypher hay cipher là một nhóm không chính thức gồm các rapper, beatboxer, và/hoặc breakdancer cùng kết hợp âm nhạc với nhau. Từ này gần đây còn được dùng để chỉ nhóm người xung quanh một trận freestyle battle, bao gồm cả người xem và người theo dõi. Các nhóm này vừa khuyến khích các cuộc so tài, vừa gia tăng sự gắn kết trong cộng đồng rap battle. Cipher được coi là "nơi phá hủy hoặc tạo nên danh tiếng trong cộng đồng hip hop; nếu bạn có thể bước vào cypher và kể câu chuyện của mình, thể hiện được sự khác biệt, bạn sẽ có được sự công nhận".[21] Các tập thể này cũng là tạo ra thông điệp, lan rộng hiểu biết về phong cách hip hop, thông qua truyền bá và cổ vũ cho phong trào battle.[22]